ماه گذشته خبرگزاری بلومبرگ به نقل از موسسه کپلر خبر داد که صادرات نفت ایران به چین در ماه آگوست 2023 به رقم 1.5 میلیون بشکه در روز افزایش یافته که یک رکورد بی‌سابقه در طول تاریخ روابط نفتی دو کشور است. تصویر 1، نمودار صادرات نفت ایران به چین طبق آمار کپلر را نشان می‌دهد.

تا پیش از ماه گذشته میلادی، رکورد صادرات ماهانه ایران به چین به ماه‌های نوامبر 2022 و فوریه 2023 با ارقام 1.3 و 1.2 میلیون بشکه در روز برمی‌گشت. در دوره اجرای برجام نیز یک ماه قبل از آغاز رسمی تحریم‌های دوره دوم، رقم صادرات ماهانه نفت ایران به چین به 1.1 میلیون بشکه در روز رسیده بود.

برای تحلیل دقیق‌تر نمودار کپلر، تصویر 2 به صورت رقم و درآمد نفتی سالانه ایران از محل صادرات نفت به چین در سال‌های مختلف آورده شده است. درآمد نفتی ایران از حاصل‌ضرب میزان فروش نفت ایران به چین طبق آمار کپلر و قیمت هر بشکه نفت ایران طبق آمار اوپک محاسبه شده است. البته در دوره تحریمی معادل هر بشکه 10 دلار تخفیف بر نفت صادراتی ایران لحاظ شده است.

خروج آمریکا از برجام در ماه می 2018 رخ داد و 6 ماه بعد از آن، بازگشت تحریم‌ها به صورت رسمی رخ داد و در می 2019 نیز معافیت 6 ماهه آمریکا به برخی کشورها برای واردات نفت ایران پایان یافت. بدین ترتیب می‌توان سال‌های 2017 و 2018 را نیز جزو سال‌های غیرتحریمی در موضوع فروش نفت ایران به چین محسوب کرد.

*میزان صادرات نفت ایران به چین بیش از 3 برابر شد

حال با بررسی تصویر 2 در می‌یابیم که با آغاز دوره دوم تحریم‌ها، میزان صادرات نفت ایران به چین از میانگین روزانه 746 هزار بشکه در سال 2018 به 324 هزار بشکه در سال 2020 افت پیدا کرد.

اما با امضای سند همکاری 25 ساله بین دو کشور و راهبری نظام (به جای دولت وقت) در تعامل با چین، میزان صادرات نفت ایران به چین از 324 هزار بشکه در 2020 به حدود یک میلیون بشکه در 2023 جهش یافته است. به بیان دیگر با امضای سند همکاری 25 ساله رقم صادرات نفت به چین بیش از 3 برابر شده است.

نکته جالب توجه اینکه رقم صادرات نفت ایران به چین در حال حاضر از دوره اجرای برجام و شرایط غیرتحریمی نیز حدود 300 هزار بشکه در روز بیشتر است.

*افزایش بیش از 20 میلیارد دلاری درآمد ایران از فروش نفت به چین

اما ببینیم در سمت درآمدهای نفتی ایران از چین چه تغییراتی رخ داده است؟ در سال 2020 و همزمان با افت قیمت جهانی نفت به دلیل شیوع کرونا، درآمد صادرات نفت ایران به چین به 3.7 میلیارد دلار کاهش یافت. اما این میزان در سال 2021، 2022 و 2023 با طی یک روند صعودی به ترتیب به 13، 25.4 و 25.3 (پیش‌بینی طبق روند فعلی 2023) دست پیدا کرده است.

به بیان دیگر درآمد صادرات نفت ایران به چین بیش از 6.8 برابر شده است. افزایش بیش از 20 میلیارد دلاری درآمد صادرات نفت به چین یک فضای تنفس مناسب برای اقتصاد ایران در زیر فشار تحریم‌ها ایجاد کرده است.

طبق محاسبات با فرض تخفیف 10 دلاری هر بشکه نفت ایران، درآمد ایران از فروش نفت در ماه گذشته میلادی به چین فقط حدود 3.5 میلیارد دلار بوده است، رقمی معادل کل درآمد نفتی در سال 2020.

اما با وجود نقش چین در کاهش فشار تحریمی علیه، طرفداران برجام با ذکر اعداد موهومی مثل تخفیف‌های 50 تا 60 دلاری ایران به چین به دنبال این هستند که مسیر تنفسی که چین برای ایران ایجاد کرده را از بین برده و کشور را در مسیر امتیازدهی حداکثری در مذاکرات قرار دهند. چینی که حتی به تعبیر محمدجواد ظریف، «دوست دوران سختی‌ها» برای ایران در مواجهه با تحریم بوده است.