طبق گزارش موسسه آکسفورد انرژی، دو سال بعد از جنگ اوکراین تقریبا همه شاخص‌های اقتصادی روسیه به وضعیت قبل از فوریه 2022 بازگشته است و در کوتاه‌مدت روسیه در مواجهه با تحریم غرب بسیار قوی‌تر از آن چیزی بوده است که بسیاری انتظار داشتند.

***

24 فوریه 2022 نقطه عطفی در روابط تجاری روسیه و اتحادیه اروپا بود، زمانی که جنگ روسیه و اوکراین به دلیل نگرانی روس‌ها از افزایش دامنه نفوذ ناتو آغاز شد و طرفین این نزاع نظامی، وارد یک جنگ اقتصادی با یکدیگر نیز شدند. بدین ترتیب روسیه جریان صادرات گاز خود به اتحادیه اروپا را محدود کرد و اروپا نیز در پاسخ، تحریم‌های متعددی را از جمله تحریم نفتی از دسامبر 2022 علیه روسیه اعمال کرد.

طبق گزارش موسسه استاتیستا (تصویر 1)، تا دسامبر سال گذشته میلادی مجموعا 18 هزار و 772 تحریم علیه روسیه اعمال شده و این کشور با اختلاف نسبت به ایران در جایگاه نخست تحریم‌شده‌ترین کشور قرار گرفته است.

تصویر 1

در این بین جریان غربگرا در ایران تلاش دارد که با اعلام شکست اقتصادی روسیه در مواجهه با تحریم اثبات کند که ایران هیچ راهی جز مذاکره با آمریکا و احیای برجام ندارد و حتی روسیه نیز در مواجهه با تحریم غرب زانو زده است. اما این تحلیل تا چه حد درست است؟ برای پاسخ به گزارش اخیر موسسه آکسفورد انرژی مراجعه می‌کنیم.

بازگشت تورم روسیه به قبل از جنگ اوکراین

آکسفورد انرژی در گزارشی با عنوان « Understanding Russia’s oil and gas revenues» به بررسی آخرین وضعیت شاخص‌های اقتصاد روسیه تا پایان سال 2023 پرداخته است. طبق این گزارش (تصویر 2)، روسیه در دو سال جنگ و تحریم یعنی سال‌های 2022 و 2023 به ترتیب تورمی معادل 12 و 7.4 درصد داشته است که کاملا در چارچوب تورم بلندمدت این کشور قرار دارد.

جهت مقایسه می‌توانید به تورم سالانه 2021 روسیه توجه کنید که رقم آن 8.4 درصد است و از تورم سال 2023، یک درصد بیشتر است. یعنی هم‌اکنون دولت پوتین توانسته به طور کامل تورم این کشور را کنترل کرده و به قبل از تحریم بازگرداند.

تصویر 2

عبور رشد GDP روسیه از میانگین 12 ساله

همچنین رشد تولید ناخالص داخلی روسیه (تصویر 3) نیز پس از یک سال کاهش و ثبت عدد 1.2- درصد در سال 2022، در سال گذشته عدد 3.6 درصد را ثبت کرد. میانگین رشد جی‌دی‌پی روسیه از سال 2010 تاکنون، سالانه کمتر از 2 درصد بوده و حال ثبت رشد 3.6 درصدی در سال 2023، عدد مطلوبی محسوب می‌شود.

تصویر 3

جهش 19 درصدی صادرات غیرنفتی روسیه در 2023

طبق گزارش آکسفورد انرژی، درآمدهای نفتی بیش از 50 درصد از درآمدهای بودجه فدرال روسیه را در سال‌های 2011-2014 شامل می‌شوند، البته در شرایط قیمت پایین نفت و گاز در سال 2016 این وابستگی به 36 درصد و در سال 2020 به تنها 28 درصد کاهش یافت، اما وضعیت با افزایش قیمت نفت به سرعت معکوس شد.

نکته جالب اینکه افزایش مستمر درآمدهای دولت روسیه پس از سال 2014 (به استثنای روندهای ناشی از بیماری همه گیر در سال 2020) با کاهش چشمگیر ارزش روبل، همزمان شده است (تصویر 4). در واقع روبل ضعیف یک انتخاب سیاستی از طرف دولت روسیه بوده و تا بتواند از جریانات صادراتی در این کشور محافظت و حمایت کند.

تصویر 4

همچنین در تصویر 4، رشد فزاینده درآمدهای غیرنفتی قابل مشاهده بوده که در سال 2023 به 19.4 تریلیون روبل رسید که دو برابر سال 2014 است. در سال 2023، رشد 19.2 درصدی صادرات غیرنفتی، کاهش 20.2 درصدی سال 2022 را جبران کرد و رشد کلی درآمدهای بودجه فدرال را به میزان 2.8 درصد تضمین کرد. سهم قابل توجهی از صادرات غیرنفتی روسیه شامل فلزات، مواد پتروشیمی و محصولات کشاورزی است.

درآمد دولت روسیه در سال 2022 در مرز رکوردشکنی

در تصویر 5، سهم درآمد نفتی از کل درآمد دولت آورده شده است. طبق این آمار، سهم 50 درصدی درآمد نفتی در سال‌های 2011-2014 در سال 2022 به 42 درصد و در سال 2023 به 32 درصد رسیده است که این موضوع کاهش صادرات نفتی و افزایش صادرات غیرنفتی روسیه را تایید می‌کند.

تصویر 5

طبق این گزارش (تصویر 6)، در سال 2022 کل درآمدهای بودجه فدرال روسیه بالغ بر 407 میلیارد دلار بود؛ رقمی نزدیک به رکورد سال‌های 2011 تا 2014؛ که سهم درآمد نفتی از این مقدار 170 میلیارد دلار بوده است. در سال 2023، در بحبوحه کاهش قیمت نفت و گاز و با تضعیف بیشتر روبل، کل درآمد دولت روسیه به 333 میلیارد دلار کاهش یافت و سهم نفت و گاز به 108 میلیارد دلار رسید.

تصویر 6

 درآمد نفتی روسیه تقریبا مشابه سال 2021 شد

افت 60 میلیارد دلاری درآمد نفتی روسیه در سال 2023 نسبت به سال 2022 درحالی رقم خورد که جای خالی آن کاملا با درآمدهای غیرنفتی پُر شد و ارزش دلاری درآمد دولت روسیه نسبت به سال‌های قبل تغییر محسوسی نکرد. اما این افت درآمد نفتی نیز عمدتا به دلیل کاهش صادرات گاز روسیه رقم خورده است و نه به دلیل تحریم‌های غرب بر صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه.

بعد از تحریم نفتی غرب و امتناع اتحادیه اروپا از خرید محصولات نفتی روسیه، این کشور توانست به سرعت بازارهای جایگزینی برای نفت خام و فرآورده‌های پالایش شده خود در آسیا از جمله بازار نفت چین و هند البته با زیان مالی نسبتاً جزئی پیدا کند.

 تولید نفت خام و میعانات گازی روسیه در سال 2022، 535.4 میلیون تن و صادرات آن به 242 میلیون تن (حدود 4.9 میلیون بشکه در روز) رسید. در سال 2023 روسیه 530.6 میلیون تن نفت خام و میعانات گازی تولید و 234.3 میلیون تن صادر کرد که نشان می‌دهد تحریم غرب اثری بر تولید و صادرات نفت روسیه نداشته است.

اما تولید گاز روسیه به طور چشمگیری کاهش یافته و از 763 میلیارد مترمکعب در سال 2021 به 676 میلیارد مترمکعب در سال 2022 (افت 11 درصدی) و به 638 میلیارد مترمکعب در سال 2023 (افت 6 درصدی) رسیده است. در سال 2023، صادرات گاز خط لوله روسیه به اروپا (به استثنای ترکیه) به حدود 25 میلیارد مترمکعب کاهش یافت، که بسیار متفاوت از حدود 150 میلیارد مترمکعبی بود که در سال 2021 صادر می‌کرد.

در پایان موسسه آکسفورد انرژی نوشت که با وجود از دست دادن بازار گاز اروپا، درآمد خالص نفت و گاز روسیه در سال 2023 تقریباً بدون تغییر نسبت به سال 2021 باقی ماند و در مجموع در کوتاه‌مدت روسیه در مواجهه با تحریم غرب بسیار قوی‌تر از آن چیزی بوده است که بسیاری انتظار داشتند، البته آینده همچنان قابل پیش‌بینی نیست.